Victor Hugo

Ngày 1 tháng 6 năm 1885, Paris thức dậy trong một bầu không khí nặng trĩu, như thể cả thành phố đang nín thở trước một cuộc chia ly thiêng liêng. Từ tờ mờ sáng, hàng triệu con người đã đổ ra đại lộ Champs-Élysées, lặng lẽ chờ giây phút tiễn biệt Victor Hugo – nhà thơ, nhà văn, nhà nhân đạo vĩ đại, người đã viết nên Les Misérables và Notre-Dame de Paris, người mà cả nước Pháp xem là linh hồn của dân tộc. Những đoàn người nối dài bất tận, từ công nhân, sinh viên, binh sĩ đến quý tộc, họ đến không phải để chứng kiến, mà để cúi đầu trước một người đã viết nên nỗi khổ và niềm hy vọng của họ. Khải Hoàn Môn ngày ấy biến thành một tượng đài của nỗi đau. Mái vòm được phủ kín trong những dải lụa đen như tấm áo tang của Tổ quốc. Dưới vòm đá nơi từng vang tiếng bước quân, chiếc quan tài nhỏ bé của Victor Hugo nằm giữa biển người, được bao quanh bởi những vòng hoa trắng và những ánh nến run rẩy trong gió. Một nhà văn – người từng cầm bút thay vì gươm – nay được đặt dưới biểu tượng chiến thắng của nước Pháp. Cảnh tượng ấy khiến ai chứng kiến cũng phải rưng rưng: nơi từng tôn vinh những người chinh phục bằng máu và sắt, giờ đây cúi mình trước một người chinh phục bằng ngôn từ và lòng nhân. Tiếng chuông nhà thờ vang lên khắp Paris, không ai nói một lời. Người ta kể rằng suốt đêm trước lễ, hàng ngàn ngọn nến thắp quanh quan tài, những người dân Paris – có người đến từ vùng xa hàng trăm cây số – đứng im trong gió lạnh, chỉ để được nhìn ông lần cuối. Một người phụ nữ nghèo thì thầm bên con trai mình: “Con ơi, đó là người đã viết về chúng ta.” Trong khoảnh khắc ấy, Victor Hugo không còn là nhà văn nữa, mà là tiếng nói của hàng triệu con người bị lãng quên. Ông đã sống một đời dài và dữ dội. Từng bị lưu đày gần hai thập kỷ vì dám chống lại bạo quyền, từng viết trong cô độc nơi đảo Guernsey những trang văn làm rúng động cả châu Âu. Ông tin vào tự do, tin vào con người, tin rằng ngòi bút có thể mạnh hơn lưỡi gươm. Những dòng cuối cùng của Les Misérables ông viết như lời gửi lại thế giới: “Chừng nào trong lòng con người còn bóng tối, thì vẫn sẽ có những câu chuyện đáng kể.” Sau lễ tưởng niệm dưới Khải Hoàn Môn, linh cữu của ông được đặt lên xe tang, đi qua đại lộ Champs-Élysées giữa biển người rợp cờ đen. Hai bên đường, dân Paris quỳ xuống. Khi đoàn xe đi qua, nhiều người đưa tay chạm nhẹ vào cỗ quan tài, như thể muốn giữ lại một phần hơi ấm của người họ yêu quý. Chặng đường ấy dài, nhưng không một tiếng ồn, không một giọt nước mắt bị che giấu – đó là nỗi đau trong sáng và tự hào của một dân tộc. Đích đến là Panthéon – ngôi đền của những người bất tử. Khi cánh cửa mở ra, đám đông hô vang “Vive Hugo!”, tiếng gọi hòa vào tiếng chuông, lan khắp Paris. Ông được an táng giữa Rousseau và Voltaire – hai nhà tư tưởng mà ông từng ngưỡng mộ. Hôm ấy, nước Pháp không chỉ tiễn biệt một con người, mà đang tôn vinh chính linh hồn của mình. Bởi lần đầu tiên, một người cầm bút được tiễn đưa như một nguyên thủ quốc gia, được đặt ngang hàng với những anh hùng của Tổ quốc. Đám tang của Victor Hugo đã làm thay đổi nước Pháp mãi mãi. Văn chương từ đó không còn là sự trang trí cho trí tuệ, mà trở thành trái tim của quốc gia. Khải Hoàn Môn – biểu tượng của chiến tranh – hôm ấy đã trở thành bàn thờ của nhân đạo, nơi cả một dân tộc thề sẽ không quên người đã dạy họ yêu thương, dạy họ tin vào ánh sáng ngay trong bóng tối sâu nhất. Khi hoàng hôn buông xuống mái vòm Panthéon, mặt trời rọi những tia sáng cuối cùng lên tên ông được khắc trên bia đá. Victor Hugo đã ra đi, nhưng hơi thở của ông vẫn còn trong từng câu thơ, từng tiếng chuông nhà thờ, từng nhịp tim của Paris. Hơn một thế kỷ trôi qua, người Pháp vẫn cúi đầu trước ông không phải vì những tác phẩm bất tử, mà vì tấm lòng bao la của một con người đã biến nỗi khổ của nhân loại thành ánh sáng.